Inleiding, ontwikkelingen en risico'sWeerstandsvermogen en risicobeheersingInleiding, ontwikkelingen en risico'sInleidingDeze paragraaf geeft aan hoe de financiële positie van de gemeente zich verhoudt tot de risico's. Om dat te kunnen beoordelen, geven we inzicht in de risico's. Het daarvoor benodigde weerstandsvermogen wordt vervolgens afgezet tegen de aanwezige weerstandscapaciteit.Ontwikkelingen / totaalbeeldRisico inventarisatie2017 (begroot)2018 (benodigd)1. Aansprakelijkheid700.000375.0002. Rampen en calamiteiten165.000160.0003. Verbonden partijen100.000140.0004. Open einde regelingen / decentralisaties410.000440.0005. Grondexploitaties1.145.0001.260.0006. Rente275.000-6. Maatschappelijke risico's en veiligheid250.000340.0007. Overige risico's300.000295.000Totaal risico's3.345.0003.010.000Vrijval in 2017:-335.000Totaal risico's3.010.000Incidentele weerstandscapaciteitOp basis van de risico-inventarisatie is de benodigde incidentele weerstandscapaciteit voor 2018 een bedrag van € 3.010.000,-. Belangrijk is hier te melden dat de aparte Reserves Sociaal Domein en de Grondexploitaties zijn bedoeld om de risico's bij open-einde-regelingen en de grondexploitaties (BT Doejenburg II) op te vangen.Economische ontwikkelingenWat betreft de gevolgen van de economische ontwikkelingen verwachten we dat de investeringen van bedrijven stijgen. Dit zal zich echter niet direct vertalen in een verhoogde afname van ruimte op bedrijventerreinen. Hiervoor moeten we met name bij de grondexploitaties een bedrag reserveren.OmgevingswetDe invoering van de Omgevingswet is uitgesteld tot het jaar 2020 of 2021. Het is een wetswijziging die vergelijkbaar is met de decentralisaties in het sociaal domein. Vooralsnog denken we de wijzigingsoperatie binnen de huidige begrotingsbezetting en middelen uit te kunnen voeren. Er bestaat echter een risico dat we hiervoor in de komende jaren extra middelen nodig hebben. Mocht dit nodig zijn, dan komen we hier in 2018 bij de raad op terug. We reserveren vooralsnog geen bedrag hiervoor in het weerstandsvermogen in 2018.Invoering vennootschapsbelastingDe invoering van de vennootschapsbelasting leidt tot een verhoogde administratieve last en eventueel tot het betalen van belasting. Over de hoogte van de aanslag in 2018 is nog geen duidelijkheid. We zijn nog in gesprek met de belastingdienst over een aantal standpuntbepalingen.We reserveren geen apart bedrag in het weerstandsvermogen voor de vennootschapsbelasting, maar nemen deze belasting op in onze begroting, zodra er meer duidelijkheid is. Via een managementrapportage wordt u hierover in de loop van 2018 geïnformeerd.Risicomanagement in organisatieIn de nota weerstandsvermogen en risicomanagement is medio 2017 vastgelegd dat we alle mogelijke risico's inventariseren en analyseren met een risicomanagementmodule. Daarnaast zijn er regels geformuleerd om tot een onderbouwd risicoprofiel én een onderbouwde berekening van de benodigde weerstandscapaciteit te komen.Risico'sVoor het begrotingsjaar 2018 hebben we een aantal structurele of incidentele risicogroepen benoemd in het weerstandsvermogen. Hieronder vindt u de verwachte ontwikkeling en doorwerking in 2018.1. AansprakelijkheidDe gemeente voert veel taken uit en loopt daarbij risico's. Bij het uitvoeren van taken is de gemeente aansprakelijk voor een tijdige en correcte uitvoering. Inwoners en belanghebbenden kunnen de gemeente aansprakelijk stellen als de gemeente deze taken niet goed uitvoert. De wettelijke regelingen zoals de Wet Dwangsom, de Wet Nadeelcompensatie en Schadevergoeding bij onrechtmatige overheidsbesluiten en het Burgerlijk Wetboek (onrechtmatige daad) zijn drie belangrijke grondslagen voor het aansprakelijk stellen van de gemeente.Ook wordt informatieveiligheid en beveiliging steeds belangrijker. De Algemene Verordening Gegevensbescherming die in 2018 in werking treedt, schrijft een privacy-functionaris voor. En bij verkeerd gebruik van persoonsgegevens moet een data-lek op grond van de Wet Datalekken gemeld worden. Daarnaast gelden er voorwaarden vanuit de BIG (Baseline Informatiebeveiliging Nederlandse Gemeenten) waar risico’s aan vast zitten.De risico's worden beperkt door het beschrijven van de processen en daarin maatregelen op te nemen. Verder zijn verzekeringen afgesloten tegen de financiële consequenties van mogelijke gebreken in de uitvoering van een taak. Bij grondexploitaties sluiten we overeenkomsten met de ontwikkelaars van gronden af om onder andere planschade af te dekken.Al eerder kreeg u informatie (RI/16/02675) over de Wet Open Overheid. Deze wet is nog steeds niet vastgesteld en ligt nog bij de Eerste Kamer. De consequenties van deze wet zijn nog niet duidelijk. De gemeentelijke uitvoeringskosten worden in ieder geval hoger. De Wet tegen wob-misbruik is vorig jaar in werking getreden. Deze wet voorkomt dat overheden een dwangsom moeten betalen als zij te laat op een wob-verzoek reageren. Er zijn in 2017 minder wob-verzoeken ingediend. Wel is een verschuiving te zien naar verzoeken op grond van de Wet hergebruik overheidsinformatie (Who). Deze wet maakt het mogelijk dat burgers en bedrijven overheidsinformatie opvragen met als doel daarmee een economische meerwaarde te creëren. Overheidsinformatie kan waarde hebben voor partijen buiten de overheid en kan als basis dienen voor nieuwe producten en diensten, zoals apps, visualisaties en analyses. Het betreft vaak complexe en tijdrovende verzoeken. Bij al deze verzoeken geldt: reageren binnen de wettelijke termijn anders volgt een dwangsomverzoek met het risico tot betalen.Wij stellen voor om voor de financiële effecten van alle aansprakelijkheidsrisico's in 2018 een bedrag van € 375.000 te reserveren.2. Opvang bij rampen en calamiteitenLandelijk is de Handreiking "Regionaal Risicoprofiel" opgesteld. De Wet op de Veiligheidsregio's verplicht de uitwerking van verschillende risicoprofielen. Dit profiel brengt de risico's van alle gemeenten in de regio Gelderland-Zuid duidelijk in kaart. De betreffende risico's voor onze gemeente blijven ten opzichte van voorgaande jaren ongeveer hetzelfde. Het gaat hierbij om risico's ten gevolge van rampen, calamiteiten, klimaatveranderingen en besmettelijke ziektes die de volksgezondheid bedreigen.Wij stellen voor om voor de financiële effecten van de risico's voor de opvang bij rampen en calamiteiten in 2018 een bedrag van € 160.000 te reserveren.3. Verbonden partijenEen verbonden partij is een privaatrechtelijke of publiekrechtelijke organisatie waarin de provincie of de gemeente een bestuurlijk en financieel belang heeft. We benoemen in de paragraaf verbonden partijen van onze begroting een aantal risico's daarvoor. De deelnemende gemeenten delen de financiële gevolgen van de verbonden partijen.De laatste jaren houden de verbonden partijen steeds vaker zelf een buffer aan om eventuele tegenvallers op te vangen. Via de paragraaf weerstandsvermogen en risicomanagement reserveren ze in hun begroting geld voor eventuele tegenvallers. Ook houden ze grotere algemene reserves aan. De kans dat ze een financieel beroep doen op de gemeenten is daarmee de afgelopen jaren kleiner geworden.Bij de verbonden partij de AVRI is het risico op hogere kosten in 2018. Dit gaat om het eventueel in rekening brengen van mogelijk hogere onderhoudskosten van de begraafplaatsen. Op dit moment wordt die kostenopbouw onderzocht. Daarnaast is het risico van de bestaande achtervangregeling via het Waarborgfonds Sociale Woningbouw voor een tweetal leningen van corporaties in de gemeente Buren nihil.Wij stellen voor om voor de financiële effecten van de risico's voor verbonden partijen in 2018 een bedrag van € 140.000 te reserveren.4. Open-einde-regelingen / decentralisatiesHet gaat bij de open-einde-regelingen met name om regelingen als de Participatiewet, Leerlingenvervoer en Maatschappelijke Ondersteuning. Daarnaast zijn de transities van overheidstaken in 2015 ingezet. Hierdoor hebben de gemeente een veel groter takenpakket gekregen met een open-einde-karakter en daardoor met meer risico's. Het gaat dan vooral om de transities in de uitvoering van de nieuwe Wet Maatschappelijke Ondersteuning en de Jeugdwet.In de loop van 2017 werden de financiële effecten van de transities steeds meer duidelijker. Het bleek dat de in 2015 en 2016 verhoogde risicoreserve niet ingezet hoefde te worden.We stellen voor om voor de financiële effecten van de risico's voor de open-einde-regelingen en decentralisaties een bedrag van € 440.000 te reserveren.5. GrondexploitatiesBij het opstellen van de grondexploitaties worden de risico's voor dat specifieke project geschat en in de grondexploitatie meegenomen. Is een geraamd bedrag niet nodig omdat het risico zich niet voordoet, dan valt het bedrag vrij ten gunste van het resultaat van het plan. Daarnaast kunnen zich externe ontwikkelingen voordoen die niet project-specifiek zijn en buiten de invloed van de gemeente liggen. Dit zijn de algemene risico's waar de grondexploitatieberekeningen niet of ten dele in voorzien.Een belangrijk risico is een onverwachte en onvoorziene kostenstijging over de nog te maken kosten voor het bouw- en woonrijp maken van grond door de gemeente. Als dit zorgt voor een vertraging in de verkopen, heeft dat hogere rentelasten tot gevolg.Door de economische ontwikkeling en de bijstelling van de grondexploitaties moesten wij de afgelopen jaren het risico afdekken voor met name bedrijventerrein Doejenburg 2. In de OBR Risicoreserve grondexploitatie is € 9.500.000 gereserveerd. Daarnaast zit in de voorziening verwachte verliezen voor BT Doejenburg II € 5.180.000,-. Na verwerking hiervan is structureel een lager risicobedrag nodig binnen het weerstandsvermogen.Wij stellen voor om voor de financiële effecten van de grondexploitatierisico's in 2018 een bedrag van € 1.260.000 te reserveren.6. RentewijzigingenHet gaat hierbij om het risico van grote wijzigingen in de rentevoet in combinatie met de omvang van benodigde nieuwe leningen en de aandelenportefeuille. Met een rentebuffer kunnen we sterke rentewijzigingen de komende tijd (deels) opvangen. Het renterisico voor onze aan te trekken en uitgezette gelden zal na 2018 afnemen. Dit komt doordat we verwachten dat het Burense financieringstekort kleiner wordt en de aandelenportefeuille stabiel blijft. Het gevolg is dan een kleiner renterisico. Daarnaast verwachten we maar beperkte schommelingen in de hoogte van de rentetarieven.Wij stellen voor om voor de financiële effecten van de renterisico's in 2018 niet meer apart te reserveren, maar mee te nemen onder de overige risico's.7. Maatschappelijke risico's en veiligheidAls eigenaar zijn we verantwoordelijk voor het in stand houden van onze eigendommen. Bijvoorbeeld voor gebouwen, groenvoorzieningen, wegen en bruggen lopen we grotere risico's door onduidelijkheid over de onderhoudsstatus of door incidentele tegenvallers zoals kapotgevroren wegen. Mocht er sprake zijn van gebrekkig of achterstallig onderhoud, dan wordt de gemeente aansprakelijk gesteld als daardoor (letsel-)schade ontstaat. Dit risico is niet verzekerbaar.Wij stellen voor om voor de financiële effecten van de maatschappelijke risico's en veiligheid in 2018 een bedrag van € 340.000 te reserveren.8. Overige risico'sHet gaat hierbij om een verscheidenheid aan risico's van calamiteiten, automatisering, stagnering economie, grondsanering, personeelsrisico's, klimaatveranderingen, vergrijzing, het niet tijdig actualiseren van bestemmingsplannen, regels die wijzigen of anders geïnterpreteerd moeten worden zoals precario, openbare orde, besmettelijke ziektes, etc. Dergelijke risico's worden waarschijnlijker en groter aangezien de samenleving hogere eisen stelt en complexer wordt.Hieronder vallen ook risico's die het gevolg zijn van Europees, nationaal, provinciaal en regionaal beleid dat gemeenten verplichtingen oplegt. Dit zijn daarmee financieel budgettaire risico's. Voor de overige diverse risico's gaat het om een tiental benoemde risico's. De belangrijkste daarvan zijn voor calamiteiten, ruimtelijk beheer, de ontwikkeling van de algemene uitkering en precario.Daarnaast zijn specifiek te noemen als toekomstige nieuwe risico's: Breedband in Rivierenland en de invoering van de Omgevingswet.Breedband in RivierenlandBij een positieve besluitvorming begin 2018 zal de gemeente Buren een garantstelling van maximaal € 10 miljoen verlenen voor de financiering van het regionale glasvezelnetwerk. Zodra de garantstelling is verleend, nemen we het bijbehorend risico mee in de risico-inventarisatie.OmgevingswetOm te voldoen aan de eisen die de nieuwe Omgevingswet stelt moeten we verschillende acties uitvoeren:- We vergaren kennis over de nieuwe wet.- We inventariseren, actualiseren en verbeteren al het beleid en de verordeningen op het gebied van de fysieke leefomgeving. Uiteindelijk voegen we het beleid samen en maken er een integrale omgevingsvisie van. Met betrekking tot de verordeningen voeren we deze acties ook uit en creëren we een integraal omgevingsplan.De werkzaamheden voor de Omgevingswet voeren we uit in de periode 2017 tot en met 2020. De invoering van deze wet is nu gepland in 2021. Op dit moment zijn de eisen die de wet stelt, niet volledig bekend omdat de wet op dit moment nog wordt uitgewerkt. Dat brengt met zich mee dat we de precieze consequenties van de wet nog niet weten. We kunnen daardoor nu niet ramen welke kosten hiermee gemoeid zijn. Wel is bekend dat voor het opstellen van de producten een substantieel bedrag nodig zal zijn de komende jaren.Wij stellen voor om voor de financiële effecten van de overige risico's in 2018 een bedrag van€ 295.000 te reserveren.WeerstandsvermogenWeerstandsvermogen en risicobeheersingWeerstandsvermogenWeerstandsvermogenHet weerstandsvermogen wordt gedefinieerd als “het vermogen van de gemeente Buren om ook in ongunstige tijden de incidentele financiële risico’s op te kunnen vangen om zo haar taken ongewijzigd te kunnen voortzetten”.Onder een risico verstaan we het gevaar voor financiële schade of verlies als gevolg van interne en/of externe omstandigheden. Het risico heeft dan betrekking op het samenvallen van die bepaalde omstandigheden (de kans) en de negatieve gevolgen (de schade).Schematisch ziet dit er als volgt uit:Naast de risico’s zijn ook andere factoren van invloed op het weerstandsvermogen, zoals:het aanpassingsvermogen van de organisatiede kans dat tegenslagen zich gelijktijdig voordoende risico-cultuur van de organisatie.Belangrijk daarbij is, dat de wetgever op diverse plaatsen aangeeft dat gemeenten ten aanzien van het nemen van financiële risico’s terughoudend moeten zijn. Dit is dan ook een leidend beginsel voor onder andere het treasurybeleid, zoals dat in het treasurystatuut naar voren komt. Bij een gezond weerstandsvermogen is het mogelijk een niet voorziene financiële tegenvaller te betalen door de algemene reserve aan te spreken. Wanneer er onvoldoende weerstandsvermogen is, moeten wellicht activiteiten worden uitgesteld om tegenvallers op te vangen.Beschikbaar weerstandsvermogenWeerstandsvermogen en risicobeheersingBeschikbaar weerstandsvermogenBeschikbaar weerstandsvermogenWeerstandsvermogen vinden we zowel in de exploitatie als in het vermogen. Binnen de exploitatie gaat het voornamelijk om de onbenutte belastingcapaciteit. De stelpost onvoorziene uitgaven is nihil. Bij de onbenutte belastingcapaciteit gaat het om de eigen inkomstenbronnen van een gemeente voor zover deze nog niet “maximaal” of kostendekkend zijn. Bij de onbenutte belastingcapaciteit gaat het met name om de OZB. Het betreft hier een inkomstenbron die niet direct beschikbaar is. De hoogte is het verschil tussen de feitelijke OZB en de normhoogte van de OZB in het kader van artikel 12.In de vermogenssfeer bestaat de weerstandscapaciteit uit het vrij besteedbare en het geblokkeerde gedeelte van de algemene reserve (weerstandsvermogen) en de stille reserves. Een stille reserve is de theoretische berekening van het waardeverschil tussen de boekwaarde en de overwaarde van met name onze gemeentelijke panden of aandelen. Bij de stille reserves gaat het om de inzet van bezittingen als onroerend goed e.d. Om over deze ruimte te kunnen beschikken is politiek draagvlak nodig en zijn we, in geval van verkoop, afhankelijk van de markt. Dat betekent dat er enige tijd overheen gaat voordat het daadwerkelijke bedrag bekend is en we het geld daadwerkelijk contant kunnen maken. Het gaat dan bijvoorbeeld om de overwaarde op aandelen en andere gemeentelijke eigendommen van waarde die niet op de balans staan. Gelet op het onzekere karakter, laten we dit bedrag buiten de berekening van het weerstandsvermogen.De opbouw van onze beschikbare weerstandscapaciteit per 1 januari 2018 ziet er momenteel als volgt uit:Weerstandsvermogen in de exploitatie (x € 1.000)Stelpost onvoorzien 0Onbenutte belastingcapaciteit OZB1.164Totale weerstandscapaciteit in de exploitatie1.164Weerstandsvermogen in het eigen vermogen (x € 1.000)Algemene reserve - vrij besteedbaar gedeelte in begroting1.420Algemene reserve - weerstandsvermogen(geblokkeerde gedeelte)3.010Totale weerstandscapaciteit in het eigen vermogen4.430Risico's en het weerstandsvermogenWeerstandsvermogen en risicobeheersingRisico's en het weerstandsvermogenRisico's en het weerstandsvermogenEen deel van de algemene reserve wordt structureel geblokkeerd. Het weerstandsvermogen (geblokkeerd gedeelte) van de algemene reserve berekenen we tweemaal per jaar opnieuw. Dat bedrag is bedoeld voor het opvangen van de benoemde en onbenoemde risico’s en calamiteiten. Het vrij besteedbare gedeelte van de algemene reserve, is het incidentele weerstandsvermogen. Hieraan wordt jaarlijks het exploitatieresultaat toegevoegd of onttrokken en wijzigt dus mee met het exploitatieresultaat.De actualisatie van de risico-inventarisatie stelt ons in staat tot een analyse van de risico’s voor 2018 en daarna te komen. Er is voor de bestaande risico’s een financiële vertaling opgesteld op basis van objectieve normeringen of door “professional judgement” met een kansinschatting en rekening houdend met een gemiddeld financieel effect bij het zich voordoen van een incident. Zo ontstaat per risico(-gebied) een financiële risicoraming. Bij de inschatting van de financiële effecten is uitgegaan van een gedeeltelijke dekking van alle risico’s. Dit omdat niet alle risico's zich (tegelijk) zullen voordoen. Daarnaast bepalen we het noodzakelijke weerstandsvermogen op het bedrag dat valt binnen een bandbreedtes (hoogste - laagste bedrag) van de 2 risicosimulatiemodellen. De 2 gebruikte risicosimulatiemodellen zijn Monte Carlo en Normaal verdeling.Op basis van de meest actuele inventarisatie stellen wij voor om het begrote en benodigde weerstandsvermogen niet aan te passen, maar op € 3.010.000 te houden. Voor de onderliggende verdeling wordt verwezen naar de tabel hieronder.Tabel:Risico inventarisatie2017 (begroot)2018 (benodigd)1. Aansprakelijkheid360.000375.0002. Rampen en calamiteiten160.000160.0003. Verbonden partijen110.000140.0004. Open einde regelingen / decentralisaties440.000440.0005. Grondexploitaties1.260.0001.260.0006. Rente50.00007. Maatschappelijke risico's en veiligheid330.000340.0008. Overige risico's320.000295.000Totaal risico's3.010.0003.010.000Financiële kengetallen Kengetal201620172018201920202021JaarrekeningBegrotingBegrotingMeerjarigStructurele exploitatieruimte5,7%+-1,1%--3,0% --1,0%0,4%0,8%Netto schuldquote22%+41%+38% +33%25%19%Netto schuldquote gecorrigeerd18%+41%+39%+ 34%25%19%Solvabiliteitsratio42%+/-41%+/-42%+/-43%46%51%Belastingcapaciteit (lokale lasten)101%+/-102%+/-103%+/-103%103%103%Grondexploitatie31%+/-37%+47%+42%37%31%beoordeling bovenstaande: + = weinig tot geen risico +/- = beperkt, matig risico - = (mogelijk) risicovolBeoordeling kengetallenStructurele exploitatieruimteHier laten we zien hoever de structurele baten voldoende zijn om de structurele lasten te dekken.Hiervoor scoort de Gemeente Buren geen voldoende. Dit houdt in dat er weinig tot geen ruimte is voor structurele tegenvallers of extra nieuw beleid.Netto (gecorrigeerd) schuldquoteHier laten we zien hoeveel schuld de gemeente heeft ten opzichte van de jaarlijkse inkomsten.Hiervoor scoort de Gemeente Buren goed.SolvabiliteitHier laten we zien of de gemeente voldoende eigen vermogen heeft om aan de verplichtingen te voldoen.Hiervoor scoort de Gemeente Buren een voldoende.Belastingcapaciteit (lokale lasten)Hier laten we zien hoeveel de woonlasten voor een gezin zijn ten opzichte van het landelijk gemiddelde.Hiervoor scoort de Gemeente Buren een voldoende.GrondexploitatieHier laten we zien hoe hoog het risico is op gronden in eigendom.Hiervoor scoort de Gemeente Buren goed.U vindt hier een nadere technische toelichting op bovenstaande kengetallen.
